Tết Nguyên tiêu là một ngày lễ truyền thống trong phong tục tập quán của Việt Nam nhưng không phải ai cũng hiểu rõ về ngày này. Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu xem Tết Nguyên tiêu là ngày gì ở Việt Nam qua bài viết dưới đây nhé!
Table of Contents
Tết Nguyên tiêu là gì? Tết Nguyên tiêu là ngày nào?
Tết Nguyên tiêu hay Rằm tháng Giêng là một ngày lễ cổ truyền ở Trung Quốc và Việt Nam. Ở Việt Nam Tết Nguyên tiêu Rằm tháng Giêng còn có tên gọi khác là Tết Thượng Nguyên.
Tết Nguyên tiêu diễn ra từ giữa đêm 14 (đêm trước trăng rằm) và cả ngày 15 (ngày rằm) cho đến nửa đêm ngày 15 (đêm trăng rằm) tháng giêng Âm lịch hàng năm.
Tết Nguyên tiêu vào ngày rằm tháng Giêng Âm lịch
Sự tích Tết Nguyên tiêu
Không thiếu những sự tích về ngày Tết Nguyên tiêu thế nhưng có 2 truyền thuyết nổi tiếng nhất về ngày lễ này.
Sự tích đầu tiêu theo nhiều tài liệu bắt nguồn từ Tây Hán, Trung Quốc với lễ hội rước đèn long trọng. Truyền thuyết kể rằng bắt đầu từ việc các cung nữ mỗi khi xuân đến lại nhớ nhà da diết nhưng lại không thể về nhà do trong cung canh gác rất nghiêm ngặt.
Lúc này thì Đông Phương Sóc khi đó là viên sủng thần của Hán Vũ Đế đã cảm động trước tấm lòng của một cung nữ và đã tìm cách để giúp cô trở về nhà thăm phụ mẫu.
Ông đã tung tin đồn thành Trường An sẽ bị Hỏa thần thiêu rụi khiến dân chúng khi đó lo sợ và hiến kế với nhà vua rằng vào ngày rằm tháng giêng vua và mọi người trong hoàng tộc nên lánh nạn ở ngoài cung.
Vào ngày rằm tháng giêng ông sẽ cho người treo đèn lồng đầy sân và đầy thành Trường an giả cảnh thanh Trường An đang bị lửa cháy để đánh lừa Hỏa thần.
Hán Vũ Đế khi đó đã đồng ý với kế sách này của Đông Phương sóc và từ đó ngày rằm tháng giêng hàng năm cả nước đều treo đèn lồng và các cung nữ có thể gặp mặt người thân, gia đình của mình.
Sự tích đầu tiên bắt nguồn từ thời Hán Vũ Đế
Câu chuyện thứ hai kể rằng ngày xưa Ngọc Hoàng vô cùng yêu thích một cặp thiên nga trên trời. Không may vào một ngày đẹp trời cặp thiên nga đã bị người thợ săn giết chết khi xuống trần gian chơi.
Ngọc Hoàng khi đó đã vô cùng tức giận và trừng phạt tất cả mọi người dưới trần gian bởi ngài cho rằng tất cả con người đều giống nhau và đều phải chịu tội.
Từ đó cứ đến đúng ngày rằm tháng giêng hàng năm, Ngọc Hoàng ra lệnh cho thiên binh thiên tướng xuống trần gian phun lửa thiêu trụi hoa màu, đất đai để trừng phạt con người.
Sự trừng phạt độc ác này của Ngọc Hoàng vấp phải sự phản đối của các vị thần tiên trên trời.
Họ đã xuống trần gian và chỉ mọi người treo đèn lồng đỏ và đốt pháo hoa đánh lừa Ngọc Hoàng là đã phóng hỏa thiêu đốt nhà cửa, đất đai.
Nhờ đó mà người dân mới được bình yên vô sự. Vì vậy cứ đến rằm tháng giêng hàng năm, nhà nhà người người treo lồng đèn và đốt pháo hoa, các thành viên trong gia đình quây quần bên mâm cơm sum họp.
Họ cùng nhau chuẩn bị lễ cúng để dâng lên các vị thần tiên để bày tỏ lòng biết ơn cũng như cầu may mắn cho năm mới.
Sự tích thứ hai liên quan đến cặp thiên nga trên trời
Ngày lễ này sau đó đã được lưu truyền và lan rộng qua nhiều thế kỷ và lan đến cả Việt Nam. Tuy nhiên ở Việt nam, Tết Nguyên tiêu có nhiều sự khác biệt so với Trung Quốc.
Ý nghĩa Tết Nguyên tiêu
“Nguyên” là thứ nhất và “tiêu” nghĩa là đêm nên Tết Nguyên tiêu nghĩa là đêm rằm đầu tiên của năm mới.
Tết Nguyên tiêu còn được gọi là Tết Thượng Nguyên (rằm tháng giêng) để phân biệt với Tết Trung Nguyên (rằm tháng bảy) và Tết Hạ Nguyên (rằm tháng mười).
Tết Nguyên tiêu là một ngày lễ quan trọng đặc biệt với những người theo Phật giáo nên mới có câu ““Cúng quanh năm không bằng Rằm tháng giêng” hay “Lễ Phật quanh năm không bằng ngày Rằm tháng giêng”.
Với người Việt Nam, rằm tháng Giêng còn là ngày chính thức khép lại những ngày Tết Nguyên đán. Trong ngày này nhiều gia đình thường lên chùa cầu an, cúng sao giải hạn…
Ngoài ra vào ngày lễ này mỗi gia đình thường sẽ bày một mâm cỗ cúng để thể hiện lòng thành kính đối với ông bà tổ tiên và Đức Phật để cầu mong năm mới an lành, may mắn và nhiều tài lộc.
Mỗi vùng miền đều có cách bày mâm cỗ khác nhau nhưng đều có chung mục đích là tỏ lòng biết ơn, thành kính với tổ tiên và Phật.
Theo phong tục, lễ cùng rằm tháng Giêng thường được tiến hành vào giờ Ngọ (tức 11h đến 13h) ngày rằm (15/1 Âm lịch).
Hiện nay phần lớn các gia đình vẫn cùng vào ngày này nhưng giờ giấc linh hoạt hơn tùy theo điều kiện thực tế. Nhiều gia đình còn sắp xếp cúng trước rằm, từ ngày 13, 14 thậm chí từ ngày 11, 12.
Mâm cỗ cúng Tết Nguyên tiêu ở Việt Nam
Tết Nguyên tiêu Việt Nam
Tết Nguyên tiêu Rằm tháng Giêng Việt Nam là dịp mọi người lên chùa cúng sao giải hạn, ước nguyện điều lành mặc dù kinh Phật không nói đến điều này.
Các chùa thường tụng kinh Dược Sư và khuyên các Phật tử cùng tụng niệm và hồi hướng công đức để được bình yên, an lành.
Lễ hội đêm trăng rằm được nhiều nơi khôi phục truyền thống văn hóa cổ, tổ chức đêm Nguyên tiêu của Ngày thơ Việt Nam, hiện nay đã thành nếp thường xuyên ở nhiều địa phương.
Đặc biệt với những nơi có đông người Hoa sinh sống như Chợ Lớn, Hội An… lễ hội trăng rằm có rất nhiều thứ đặc biệt.
Như ở thành phố Hồ Chí Minh ngày và đêm rằm thường được cộng đồng người Việt gốc Hoa tổ chức ở khu Chợ Lớn (quận 5) và dân gian có câu “Giao thừa ra quận Nhất, Nguyên tiêu về quận 5”.
Tết Nguyên tiêu của người Hoa ở Quận 5 với phần lễ hội đa dạng, đặc sắc và phong phú tại các Hội quán, gia đình như: các nghi thức lễ, diễu hành, trình diễn ca kịch cổ truyền, múa lân sư rồng, đố chữ, thư pháp, thư họa, trình diễn âm nhạc (Đại la cổ Triều Châu, Nhạc lễ Phúc Kiến), đốt nhang vòng, dán giấy cầu an, lì xì, đố đèn, dâng dầu đèn, chui bụng ngựa… đã được Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch Việt Nam đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia từ năm 2020.
Sau Tết Nguyên tiêu, người dân sẽ tháo tất cả các trang trí vào ngày Xuân – lễ Tết để chấm dứt lễ hội và chí tâm vào năm mới làm việc thành công và hiệu quả.
Tết Nguyên tiêu ở Quận 5, thành phố Hồ Chí Minh
Tết Nguyên tiêu Trung Hoa
Ở Trung Quốc và Đài Loan, Tết Nguyên tiêu còn gọi là Tết Trạng nguyên do ngày xưa là dịp nhà vua hội họp các ông Trạng để thiết tiệc và mời vào vườn Thượng Uyển thăm hoa, ngắm cảnh, làm thơ.
Ngoài ra Tết Nguyên tiêu còn gọi Tết Thượng Nguyên. Theo sách Trung Hoa thì lễ Thượng Nguyên không phải một ngày lễ Phật.
Hiện nay, Tết Nguyên tiêu Rằm tháng Giêng được coi là ngày lễ thiêng liêng nhất đầu năm mới và còn được gọi là “Lễ hội đèn hoa” hoặc “Hội hoa đăng”.
Hai cái tên này bắt nguồn từ tục cúng tế thời Hán Vũ Đế, tập trung trưng đèn trên cây nêu trước cửa nhà, đốt đèn, chơi lồng đèn ngũ sắc, có thể kéo dài từ 13 đến 17 tháng giêng.
Những lồng đèn với đủ loại hình thù từ long (rồng), phượng cho đến 12 con giáp hoặc những nhân vật cổ trong truyền thuyết hay cổ tích được ưa chuộng.
Ngoài ra còn những tập tục khác như cúng tế cầu an cầu phước, ăn bánh trôi (gọi là “thang viên” – viên tròn trong nước), thi đoán hình thù trên lồng đèn, ngâm thơ.
Đèn lồng và dịp Tết Thượng Nguyên ở Trung Quốc
Ở Đài Loan mọi người còn ghi những điều ước của mình vào đèn lồng và thả bay lên trời. Nhiều người còn doi đây là mùa Valentine phương Đông, tương tự như lễ Thất Tịch.
Thơ Đường xưa đã viết: Nguyên tiêu chi dạ hoa lộng nguyệt, mùa trăng tròn lung linh sắc màu hoa đăng rực rỡ cũng là dịp Ngưu Lang Chức Nữ gặp gỡ se duyên.
Ở Đài Loan mọi người ghi điều ước vào đèn lòng thả bay lên trời
Rằm tháng Giêng ở các quốc gia khác
Không chỉ có ở Việt Nam và Trung Quốc mà còn có ở một số quốc gia khác ở Châu Á như là Hàn Quốc, Nhật Bản, Philippines…
Tại Hàn Quốc, rằm tháng Giêng là lễ Daeboreum, người dân sẽ chơi các trò chơi truyền thống là Samulnori đêm trước Daeboreum (còn có tên là Lễ hội lửa Jeongwol Daeboreum).
Họ sẽ đốt rơm, cỏ khô, đống cành cây (gọi là Daljip) xếp thành hình tam giác, để tạo ra một “ngôi nhà” cho mặt trăng mọc và một cánh cửa nhỏ được đặt ở phía đông để mặt trăng đi vào trên rặng núi giữa cánh đồng lúa.
Họ sẽ nhảy múa xung quanh để xua đuổi tà ma và trong khi đó trẻ em sẽ xoay những cái lon có đục nhiều lỗ và có than lửa cháy đỏ bên trong.
Ở vùng nông thôn Hàn Quốc, người dân leo núi bất chấp thời tiết lạnh và cố gắng thành người đầu tiên thấy mặt trăng mọc, sau đó sẽ gặp may mắn cả năm hoặc một mong muốn sẽ được thành hiện thực.
Vào buổi sáng họ thường ăn Ogokbap – một loại cơm nấu bằng năm loại ngũ cốc và ăn Yaksik – một thức ăn ngọt làm từ gạo nếp.
Đồ uống dành cho lễ Daeboreum là rượu Gwibalgisul – một loại rượu gạo được ướp lạnh.
Lễ hội Daeboreum vào rằm tháng Giêng Hàn Quốc
Tại Nhật Bản, rằm tháng Giêng là lễ Koshōgatsu và được cử hành vào 15 tháng 1 dương lịch.
Các sự kiện chính của Koshōgatsu là nghi lễ và thực hành cầu nguyện cho một vụ mùa bội thu, và cháo gạo với đậu đỏ (azuki gayu) thường được ăn vào buổi sáng.
Ngoài ra, những thứ trang trí năm mới được hạ xuống, tháo dỡ và một số đền đài cũng tổ chức các sự kiện vào ngày này.
Cháo gạo với đậu đỏ được người Nhật ăn vào sáng rằm 15/1
Ở Philippines, có lễ hội diễu hành truyền thống vào ngày rằm tháng giêng, đánh dấu khởi đầu năm mới.
Lễ diễu hành rằm tháng giêng ở Philippines
Trên đây là bài viết về Tết Nguyên tiêu Rằm tháng Giêng của Việt Nam và một số nước khác. Bạn có thể đọc thêm nhiều bài viết bổ ích khác trên thanhnienvietnam.edu.vn nhé!
